Destrukcja długu

Nadchodzące i już powoli rozpoczynające się zdelewarowanie całej światowej gospodarki jest w obecnej sytuacji rzeczą oczywistą jak przyciąganie ziemskie. Pytanie podstawowe w jaki sposób ono nastąpi. Jesteśmy właściwie na uncharted waters – bo takiej sytuacji w ogólnoświatowej ekonomii jeszcze nie było. Najbardziej zbliżona do dzisiejszej relacja długu do aktywów na ogólnoświatową skalę była na przełomie lat 20- tych i 30- tych, ale wtedy jeszcze funkcjonowała złota kotwica (bo już trudno było to nazwać klasycznym standardem złota – pieniądz był głównie papierowy). Jedna jeszcze uwaga – zadłużenie państwa jest tylko jednym z elementów. Tak naprawdę ważne jest łączne zadłużenie wszystkich podmiotów w stosunku do dochodów – państwa, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. A jeszcze ważniejsza jest proporcja zadłużenia w walutach obcych

Ale przechodząc nad skalą problemu do porządku dziennego- z takiej sytuacji możliwe są następujące wyjścia:

1. Zaciskanie pasa- ogólne, w całej ekonomii większe spłaty pożyczonych pieniędzy, niż zaciąganie nowych długów. Możliwe do realizacji w wypadku lokalnego lub regionalnego kryzysu zadłużenia, ponieważ łączy się ze spadkiem wartości waluty i wzrostem eksportu. A także wyraźnym obniżeniem poziomu życia. Później następuje z powrotem wzrost – na lepszych fundamentach.
2. „wyrośnięcie z długu”. Długi co prawda zostają w nominalnie zbliżonej wartości, lub nawet rosną, ale gospodarka lub nasze dochody rosną szybciej i relatywne obciążenie długiem i jego obsługą jest coraz mniejsze. Piękna sprawa – zdarzała się dzięki odkryciom złóż ropy lub nagłemu uwolnieniu gospodarki, czy wyjściu państwa z chaosu.
3. Zinflacowanie długu. Czyli po prostu spłata właśnie wydrukowaną kasą. Opcja dostępna tylko dla rządów, zadłużonych głównie we własnej walucie – wskazany długi średni termin zapadalności obligacji.
4. Defaut – czyli niewypłacalność. Na dużą skalę – rządów lub masowa w gospodarce. Zazwyczaj w wypadku państw zakończona restrukturyzacją i nowymi warunkami spłaty, umorzeniem części długu czy odsetek. W wypadku fali bankructw w gospodarce prawdopodobna jest zapaść sektora bankowego.

Któryś z powyższych scenariuszy, lub ich kombinacja musi wystąpić na skalę światową. Scenariusz nr. 4 w wersji zapaści sektora bankowego prawie wystąpił w USA w 2008 r. Widać było jak szybko się panika rozlała na resztę świata. Scenariusz nr 1, a znacznie bardziej 4 są realizowane obecnie wśród gospodarstw domowych w USA. Ale gołym okiem widać, że to po prostu nie wystarcza. Musi nastąpić scenariusz 4 na większa skalę – lub 3, a najprawdopodobniej kombinacja obu- zwiększy się fala niewypłacalności w gospodarce, a rząd będzie dalej tworzył inflację. Zwłaszcza, że Ben Bernake oficjalnie zwalcza scenariusz nr 1, którego objawem jest deflacja. Scenariusz na 2 na skalę USA, czy świata jest czystą abstrakcją, więc zostaje wysoka inflacja lub masowe bankructwa. Masowe, czyli porównywalne do początku lat 30- tych w tym banków oraz państw. W tym scenariuszu najcenniejszą rzeczą będzie po prostu gotówka – zwykłe pieniądze obowiązujące w danym kraju. To właściwie też oznacza deflację- tylko nie w japońskim stylu „straconych dekad” a nagły scenariusz argentyński W alternatywie jednakowo prawdopodobnej mamy druk pieniądza – kolejne lata obłędnych skoków kursów walutowych, wzrostu stóp procentowych (ale ciągle prawdopodobnie do poziomu poniżej inflacji) i generalnego przewartościowania dóbr trwałych i surowców. Wszystkich. Więc co do zakupów nadal fizyczne złoto i srebro jest relatywnie najbezpieczniejszym pomysłem – w wersji deflacyjnej sprzeda się je z relatywnie niewielką stratą. Tak czy inaczej, głównym problemem na najbliższe lata nie będzie zwrot z inwestycji, a realna ochrona oszczędności – a zarabianie tylko dla prawdziwych ryzykantów.

A który nastąpi w Polsce? Najprawdopodobniej restrukturyzacja rządowego długu, fala upadłości banków i dopiero potem inflacja- chyba, że do tego czasu coś się wydarzy na świecie. Na przykład pęknie bańka spekulacyjna na obligacjach USA – lub nie pęknie, ale publika zda sobie sprawę z tego, że jest to tylko monetyzacja długu. Albo w innej wersji – któreś z europejskich państewek jednak się wyłoży na amen i ruszy już niemożliwe do powstrzymania załamanie banków, albo jednak zostanie powstrzymane przez druk pieniądza i mamy inflację.

Stawiałbym bardziej na inflację w skali globalnej i tylko pojedyncze (choć liczne) niewypłacalności państw. Prywatni kredytobiorcy i tak się masowo wyłożą przy kolejnych podwyżkach stóp.