Energiewende czyli rewolucja po niemiecku

To tekst bez przewidywania przyszłości (no, może trochę), zbyt dużego filozofowania i ideologii. Tym razem czysto edukacyjny. Widzę spora potrzebę wyjaśnienia czytelnikom zasad i działania obecnego niemieckiego programu przestawienia gospodarki na energię odnawialną, wiec to robię, a prawdopodobnie będzie to jeden z rozdziałów właśnie pisanej książki przeglądającej dostępne technologie i możliwości relatywnie szybkiej rezygnacji z paliw kopalnych. Bez nadmiernych szczegółów mogę powiedzieć, że posiadając jakiś zasób wiedzy o technologiach, schematach organizacyjnych ich kosztach i możliwościach, jestem znacznie większym optymistą niż dotychczas. A oto tekst. Pewnie jeszcze będzie podlegał późniejszej redakcji, może tytuły nazwy podrozdziałów się zmienią, itp. Wskazywanie niejasności mile widziane.   

Odrobina historii

Dawno temu, w odległej galaktyce, a dokładniej w latach 70-tych w Niemczech powstał ruch sprzeciwu wobec elektrowni atomowych. Pomińmy tu kwestię czy i w jakim stopniu był inspirowany/dofinansowywany przez wschodnie służby, nie to jest istotne. Moim zdaniem raczej był to pewien obywatelski protest przeciwko bezosobowej korporacji, budującej za państwowe (a więc podatników) dotacje elektrownię zatrudniająca garstkę osób i przynosząca tej korpo olbrzymie zyski, za to lokalna populacja pozostawała bez korzyści i z niewielkim, ale śmiertelnym ryzykiem.  Ci właśnie ludzie stali się pierwszym źródłem rewolucji.

Należy przypomnieć, że zarówno produkcja, jak też dystrybucja prądu w Niemczech jest zasadniczo prywatna i zdominowana przez kilka wielkich korporacji - jak widać sprzeciw wobec korporacyjnej organizacji świata tam też zaistniał.

Drugim źródłem rewolucji były pewne ilości maniaków, którzy właśnie w ramach tego sprzeciwu sami budowali niewielkie wiatraki energetyczne, aby produkować i żyć ze swojego prądu. Oczywiście gdzieś przy tym znaleźli się ludzie wrodzy paliwom kopalnym z powodów religijnych (drobna dygresja - szacunek dla środowiska bardzo łatwo znalazł później szerokie zrozumienie wśród kościołów, katolickiego nie wyłączając, i pod rządami Biskupa Rzymu pochodzącego z tychże Niemiec, Watykan stał się krajem o największej mocy zainstalowanej fotowoltaiki na mieszkańca).

Dalszym składnikiem tego bigosu był wyrastający w siłę i częściowo łączący się z tymi grupami ruch ekologiczny i jego polityczna emanacja czyli partia zielonych. W 1990 roku sytuacja wyglądała tak, że Partia Zielonych była w parlamencie, lecz przedstawiciele rządzącej CDU nie mieli w zwyczaju zauważać ich istnienia.  CDU jest  tradycyjnym przedstawicielstwem oligarchii przemysłowej, wobec czego wzajemna wrogość była w pełni zrozumiała. W tymże 1990 roku, w ramach jakiś dziwnych targów politycznych Zieloni dogadali się właśnie z CDU, aby przepchnąć ich projekt. CDU postawiło warunek, że to będzie oficjalnie ich projekt, bo nie chcą się publicznie przyznawać do rozmawiania z Zielonymi i tak powstała pierwsza ustawa o wsparciu dla energii odnawialnej.
CDU pewnie kalkulowało, że ciężki przemysł postawi trochę wiatraczków, ktoś tam zgarnie trochę kasy, idea się skompromituje i sprawa przyschnie. Cóż. Ustawa była na tyle rozsądnie zrobiona, że nie przyschło.

Ideologia

Ideologiczna motywacją tej proekologicznej mieszaniny i ich celami było:

1. Rezygnacja z energii atomowej i ryzyka z tym związanego, w tym broni nuklearnej i odpadów, aby chronić ziemię dla przyszłych pokoleń.

2. Trzymając się punktu pierwszego odchodzić od paliw kopalnych, także zapobiegając  zmianom klimatu i wyczerpywaniu się tych paliw dopóki nie jesteśmy przygotowani do zmiany.

3. Zwiększanie zasięgu i rynkowej penetracji energii odnawialnej i budowa społeczeństwa, które może przetrwać bez atomu i paliw kopalnych.  W pierwszej kolejności przez rozwój technologiczny, dopóki te środki i paliwa kopalne jeszcze mamy.

Potem doszedł jeszcze jeden praktyczny cel, który z powyższych wynikał. Okazało się, że wielkie firmy energetyczne, także paliwowe i samochodowe oraz koncerny medialne są gigantycznymi hamulcowymi i wszystkimi metodami - lobbingiem, propagandą oraz manipulacjami rynkiem starają się utrzymać swoją dominację, poprzez nie dopuszczenie do wejścia małych podmiotów na rynek  energii.
 Bez trudu można w wielkonakładowej prasie znaleźć piękne historyjki, jak to cała energetyka odnawialna jest bezsensownym drenażem środków, powoduje wszelkiego rodzaju problemy i też niszczy środowisko, a w ogóle to zajmują się tym sami oszuści. Nawet pięknie napisane, ale w lwiej swej części zmyślone historie, mające wyłącznie na celu zniechęcanie do energetyki odnawialnej.  

Z tego wszystkiego i ogólnie rebelianckiego nastroju środowiska zielonych lat 70-tych i 80-tych zrodziła się

Niemiecka Rewolucja Energetyczna

Czyli ruch w sporej części obywatelski i antykorporacyjny, mający doprowadzić do władzy obywateli i wspólnot lokalnych nad wytwarzaniem i przesyłaniem energii.

Wracając do konkretów- najważniejsze postanowienia ustawy o energii odnawialnej to:
 
1. Obowiązek przyjęcia prądu z OZE przez sieć. Bez żadnych ale.

2. Gwarantowana cena za oddany do sieci prąd, liczona dla szacunkowej rentowności inwestycji 6-10%. Cena ta pozostaje stała przez określony czas, od 10 do 20 lat.

3. Ta gwarantowana cena prądu się z każdym rokiem obniża (znaczy dla każdoroczno nowych instalacji), aby wymusić postęp organizacyjny i technologiczny.

3. Brak limitów, licencji i zezwoleń na produkcję prądu z OZE.

4. Założenie funduszu, który będzie finansował energetykę odnawialną przez zakup prądu po gwarantowanych cenach i jego sprzedaż na rynku, a różnica będzie pokrywana przez specjalny podatek ekologiczny dokładany do zakupu każdej kWh z sieci. Firmy szczególnie zależne od cen prądu i duzi eksporterzy są z tego podatku zwolnieni.
To właściwie tyle.

Najpierw różni maniacy oraz dziwne typy od kręcenia lodów nastawiały trochę wiatraków, kupowanych głównie z Danii, bo tamci zaczęli wcześniej i już jakieś doświadczenia i technologię mieli, później zaczął to być w miarę uznany biznes, ale stawianie wiatraków spotykało się w latach 90-tych z coraz większym oporem społecznym.

Nowa nadzieja

Rozwiązanie, dzięki pewnej determinacji rewolucjonistów się znalazło i kolejne lata pokazały, że to właśnie jest klucz do sukcesu. Własność lokalnej wspólnoty. Zaczęły powstawać lokalne spółki, z udziałami dystrybuowanymi wśród lokalnych mieszkańców. Nagle widok wiatraków przestał komukolwiek w okolicy przeszkadzać....  A nawet stał się powodem do dumy, bo to było ich, wioski, małego miasteczka przedsięwzięcie. To był etap mniej więcej od połowy lat 90 do połowy 2000.

W połowie pierwszego dziesięciolecia obecnego stulecia stało się już dla wszystkich w miarę jasne, że społeczeństwo zaakceptowało energie odnawialną, widzi jej zalety i naciska na polityków, aby iść dalej.

W 2004 roku po raz kolejny znowelizowano tę ustawę (jak co 2-3 lata). Ta nowela była przełomowa, bo do schematu feed-in-tariff wprowadzono fotowoltaikę. Ówcześnie obłędnie drogą technologię, o której nikt inny na serio nie myślał jako poważnej części energetyki. Dość powiedzieć, że cena sprzedaży kWh ustalona została na 0,51 E, czyli kilkunastokrotnie więcej niż średnia cena hurtowa prądu.

Zgodnie z założeniami programu, stopniowo powstał masowy rynek, większe doświadczenie i konkurencja, wreszcie umasowienie produkcji na wszystkich etapach i ceny instalacji powoli spadały, a w 2009 gwałtownie i dalej stają się coraz niższe, a cena zakupu w ramach programu spadła do 0,09 - 0,14 E (w zależności od typu i wielkości instalacji). Cena jest gwarantowana na 20 lat, czyli ci, którzy włączyli swoja instalację w 2004, do 2024 będą dostawać 0,51 za kWh.  Kolejna istotna rewizja w 2009 r. drastycznie obniżyła cenę prądu dla PV, bo przez kilka tygodni, pomiędzy gwałtownym spadkiem cen instalacji a tą właśnie nowelizacją, realne stopy zwrotu mogły sięgać 50%.

Te kilka tygodni to był prawdziwy start i zapał Niemców do fotowoltaiki, ale też potężna wyrwa w bilansie zielonego funduszu. W międzyczasie wprowadzano też ustaloną cenę na zakup prądu z innych źródeł: geotermalnych, małej energetyki wodnej, utylizacji biomasy, itp. Wszystko w takim właśnie schemacie, ustalenie ceny, przy której raczkująca technologia jest opłacalna i stopniowe jej obniżanie.

Powrót Jedi

Obecnie każdy rachunek za prąd (oprócz tych skierowanych  do ok. 2000 strategicznych przedsiębiorstw: szczególnie energochłonnych, ważnych eksporterów, transportu elektrycznego, itp.) jest obciążony zielonym podatkiem, obecnie w wysokości ponad 0,06 E od kWh.
Teoretycznie to jest dość dużo, ale w praktyce rachunek za prąd w Niemczech jest tylko o połowę wyższy niż w Polsce, a kto musi konkurować ceną prądu, ten go nie płaci.
Dla przykładu - w grudniu 2013 upadła w Holandii huta aluminium, bo nie znaleźli finansowania na pociągnięcie 20 km linii energetycznej przez granicę aby kupować prąd bezpośrednio z niemieckiej sieci, przy holenderskich cenach nie mogli konkurować na światowym rynku, przy niemieckich bez problemów.
To była anegdota,  tu jest lista:

1. Cały przemysł energii odnawialnej to jest obecnie w Niemczech 40 mld euro rocznie i zatrudnienie rzędu 400 tys osób. To nie są żarty. Za to zabawne porównanie – Gazprom, ma podobne przychody z eksportu i zatrudnia podobną ilość pracowników.

2. OZE wykorzystuje, oczywiście, krajowe zasoby energii, za import wiatru ani światła słonecznego nikt nie musi płacić, w zupełnym przeciwieństwie do importu gazu, węgla kamiennego i ropy. Cała produkcja prądu ze źródeł odnawialnych zmniejsza uzależnienie od importu i poprawia bilans handlowy.

3. Jakość prądu i bezpieczeństwo sieci uległo ewidentnej poprawie, przez większa dywersyfikację źródeł. Czasy niestabilności sieci wywoływanej przez wiatr (co miało miejsce) należą już raczej do przeszłości.

4. To co w anegdocie. Hurtowe ceny prądu są na historycznych minimach, na czym korzysta przemysł.  Cóż - powiem, że dla całego świata będzie lepiej, jeśli aluminium będzie wytwarzane z prądu z niemieckich wiatraków niż z kopcących chińskich, polskich czy amerykańskich elektrowni.

5. Wymuszona przez konstrukcję cenową innowacyjność ciągnie całą gospodarkę, a w załamaniu 2009 zadziałało jak świetny bufor, ponieważ spadek cen stali pozwolił na obniżenie cen wiatraków i boom na rynku (w wypadku cen krzemu odpowiednio ruszyła fotowoltaika).

6. Ostateczna rezygnacja z energii atomowej w 2022 sprawi, że Niemcy nie będą żyli w zagrożeniu katastrofy nuklearnej (przynajmniej swoich elektrowni, blisko za granicami jeszcze parę ich mają), oraz nie będą dodawać tego ryzyka dla ludzkości.

To jest właśnie kawałek historii rewolucji. W dużej części obywatelskiej i już widać, że zwycięskiej. Rewolucji toczonej częściej przeciwko władzom, niż we współpracy. Wrażenie często jest przeciwne - ta szalona energetyka odnawialna, która jest kolejnym spiskiem niemieckich koncernów mających w kieszeni niemiecki rząd. Jak teza o posiadaniu w kieszeni może być w pewnej części prawdziwa, tak ta o związkach wielkich koncernów z OZE prawdziwa nie jest. No chyba jako artykuły w kupionej lub zaprzyjaźnionej prasie, jakie to OZE jest bez sensu.

  Na obrazku widać skalę: fotowoltaika z 36,5 GW jest największym pojedynczym zainstalowanym źródłem mocy w Niemczech, drugi jest wiatr. Infrastruktura przesyłowa została przebudowana w celu zasilania sieci z rozproszonych źródeł (przy okazji - chciałem zauważyć że świetnie to zabezpiecza sieć w wypadku wojny i przed terroryzmem).

Mroczne widmo

Wielka energetyka najszczerzej ignoruje obywateli jeśli chodzi o wyprzedzająca rozbudowę sieci dla dopiero mających powstać OZE - znaczy, do czego są zmuszeni ustawowo to robią, co powinni robić aby przekształcać energetycznie kraj - zasadniczo mają kompletnie gdzieś.

Tak samo politycy są zdecydowanie bardziej hamulcowymi, na czele z rządem Angeli Merkel (a za jej kadencji się w końcu dokonała się największa zmiana). Najpierw próbowała przedłużyć istnienie niemieckiej energetyki atomowej, po Fukushimie zaraz zmieniła zdanie, bo spokojni zazwyczaj obywatele by jej cały ten atom wybili z głowy. Następnie wprowadzono limit, powyżej którego wsparcie dla fotowoltaiki się skończy (52 GW, czyli za 2-4 lata), prawie kompletny brak politycznego wsparcia dla rozbudowy połączeń północ - południe, a w zeszłym miesiącu premier Bawarii, do niedawna minister w jej rządzie stwierdził, że Bawaria jest przeciwko  budowie tego połączenia.

Z drugiej strony - koncerny przegrywają z obywatelami. Rozwiązaniem problemu sieci, według mieszkańców Hamburga jest komunalizacja tej sieci, czyli wywłaszczenie Watenfall, w tym wypadku. Inna sprawa, że zaraz po referendum firma się sama zgodziła tą sieć sprzedać miastu.

Obrazek powyżej pokazuje, jak gigantyczne to były inwestycje. Powiedzmy średnio 3,5 E za wat mocy fotowoltaicznej i 2 za wiatrową. Daje to kwotę tego samego rzędu wielkości, co całe PKB Niemiec. Zainwestowane w lwiej swej części w ciągu ostatnich 5 lat.

Widać jaka to jest skala. Przypuszczam, że w ten sposób finansowany  jest największy infrastrukturalny projekt naszej planety. Niewidoczny, bo robiony w ramach państwa, ale w większości przez małe firmy dostarczające i instalujące sprzęt, gminy, małe lokalne spółki i spółdzielnie oraz pojedynczych obywateli, którzy też to w większej części finansują i też od razu widzą korzyści.  A koszty - tak naprawdę ten właśnie zielony podatek, który będzie płacony pewnie jeszcze z 30 lat, choć pewnie niedługo przestanie rosnąć.

Powiedzmy sobie szczerze - nie są to żadne wielkie pieniądze. Rachunek za prąd nie jest jakąś szczególnie wielką pozycją w budżecie przeciętnego gospodarstwa domowego. Jest, może boleć, ale procentowo chyba nigdzie nie jest bardzo istotny.  I co więcej - są opłaty za utrzymanie sieci, dystrybucję, itd., czasem nawet sam koszt prądu jest najmniejszy. I tylko tą ostatnią pozycję zwiększamy o 50%. A drugim ważnym źródłem jest drastyczne zmniejszenie zysków właścicieli tradycyjnych elektrowni i sieci.
Po prostu - te same zagregowane  wydatki na prąd szły w mniejszym stopniu do akcjonariuszy wielkich koncernów, a w większym na inwestycje i niewielkie zyski właścicieli energetyki odnawialnej. Dokładnie - wyrównanie i demokratyzacja gospodarki, zabranie bogatym, danie klasie średniej i wszystkie inne postulaty rewolucji tu się dokonały i dalej dokonują. Psy łańcuchowe oligarchów, czyli wielkie media ujadają, a karawana idzie dalej. Współwłaściciel elektrowni gazowej płacze, że nie stać go na nowego odrzutowca, a stary ma już 5 lat. Tymczasem doktor Schmidt za 3 tys euro, które dostał za sprzedaż prądu ze swojego dachu kupuje udziały gminnej spółki wiatrowej.

Atak klonów

Żeby nie było - tekst może wyglądać jak pisany z niemieckiego punktu widzenia, i nic dziwnego, bo takim raczej jest. Korzystając z niemieckich materiałów siłą rzeczy musiałem patrzeć z tego punktu widzenia. Ale dla Polski z tego wszystkiego wynika jak najbardziej pozytywny plan. Moim zdaniem należy z jedną poprawką kopiować niemiecka drogę do niezależności energetycznej (choć ich tylko w zakresie elektryczności, do innych form energii są lepsze przykłady). Ta jedna poprawka to nie inwestowanie w eksperymentalne i bardzo drogie źródła elektryczności. Cofając się do roku 2004 fotowoltaiki w Polsce nie należałoby dotykać. Ale Niemcy byli na tyle uprzejmi, że za to płacą, a reszta świata ma dostęp do już taniej energii i wzorców organizacyjnych.

Wspomniana poprawka ma polegać właśnie na skupieniu się na technologiach opanowanych i relatywnie tanich. Wiatr, słońce, wysokotemperaturowa geotermia, małe hydro. Ściągać jak najwięcej technologii do kraju i ruszać.  Czyli kopia niemieckich regulacji w wersji dla biednych. To dokładnie zrobiła Ukraina w 2008 i piąta  największa  na świecie elektrownia słoneczna jest na Krymie (OK- dzisiejsza Ukraina pewnie z tego nie skorzysta...), a samych instalacji PV i wiatrowych jest, jak na tak biedny kraj, całkiem sporo.

Polsce będzie pod każdym względem łatwiej i jestem zupełnie pewien, że należy to robić. A produkcję prądu z niskotemperaturowej geotermii, fal morskich, itp. na razie zostawmy Niemcom. Ich stać. Za to w wypadku Polski uniezależnianie się od paliw kopalnych, zwłaszcza gazu, ale ropy też jest absolutną racją stanu. To zresztą pewnie lepiej rozumieją zwykli ludzie i lokalne władze niż obecny rząd (a tym bardziej prezydent....), co tak naprawdę jest świetną informacją. Właśnie należy postępować dokładnie po niemiecku. Blokować pomysły dziwnych inwestorów (do tego nie trzeba nikogo zachęcać.....), ale budować lokalną energetykę. Są w Polsce gdzieniegdzie gminy, które mają pieniądze, są środki europejskie (powinny na to być wydawanie, a nie na jakieś aquaparki), są  wójtowie i burmistrzowie, którzy mogliby przekonać lokalnych przedsiębiorców i ludzi do takiego pomysłu.
To będzie dla wszystkich znacznie lepsze.